HAZARA KIYISI OLN ÜLKELERDEN İRANA DESTEK
İran'daki Hazar Denizi ülkeleri zirvesi İran'a destek gösterisine dönüştü. Liderler, İran'ın barışçıl nükleer teknolojiye sahip olma hakkını savundu; topraklarını saldırıda kullandırtmayacaklarını taahhüt etti.
Sonuç bildirisi, ABD'nin üstü kapalı olarak uyarıldığı ifadeler içeriyor.
Sonuç bildirisindeki, "Hazar Denizi'ne kıyısı bulunan 5 ülke, hiçbir zaman karşı tarafa saldırmak için bu denizi kullanmayacak. Hiçbir ülke, başka bir ülkenin Hazar Denizi'ne kıyısı bulunan bir ülkeye saldırması için topraklarını kullanmasına izin vermeyecek" ifadesi dikkat çekti.
Hazar Denizi'ne kıyısı bulunan Rusya, İran, Azerbaycan, Kazakistan ve Türkmenistan'ın devlet başkanları zirvesi, 5 liderin imzaladığı bildiriyle Tahran'da sona erdi. Nihai bir sonucun çıkmadığı zirveden görüşmelere devam kararı çıktı.
Sonuç bildirisinde, Nükleer Silahların Yayılması'nın Önlenmesi Anlaşması'na (NPT) bağlı kalınması ve nükleer enerjinin barışçıl amaçlı kullanılmasına vurgu yapıldı.
SONUÇ BİLDİRİSİ
5 ülke devlet başkanınca imzalanan bildiride öne çıkan başlıklar şöyle:
* Hazar Denizi'nin hakimiyeti sadece 5 ülkeye aittir ve buradaki kaynaklardan sadece bu 5 ülke yararlanabilir.
* Hazar Denizi'ne kıyısı bulunan 5 ülke, hiçbir zaman, karşı tarafa saldırmak için bu denizi kullanmayacak. Hiçbir ülke, başka bir ülkenin Hazar Denizi'ne kıyısı bulunan bir ülkeye saldırması için topraklarını kullanmasına izin vermeyecek.
* Hazar Denizi'nin statüsünü belirlemek için müzakereler, uluslararası kurallar, hukuki eşitlik ve barışçıl bir yöntem çerçevesinde devam edecek. Hazar'ın statüsü belirlenene kadar komşu ülkeler gemilerine kendi bayraklarını asacak.
* Nükleer Silahların Yayılmasının Önlenmesi Anlaşması'na (NPT) bağlı kalınacak ve nükleer enerji sadece barışçıl amaçlar için kullanılacak.
Sonuç bildirisine imza koyan 5 lider, daha sonra ortak basın toplantısı düzenledi.
Putin'den İran'a destek
64 yıl sonra, Stalin'den sonra İran'a giden ilk Rus lider olan Devlet Başkanı Vladimir Putin, Hazar Denizi konusundaki bütün hususlarda çözüme yaklaştıklarını, ancak nihai bir anlaşma için görüşmelerin devam etmesi gerektiğini söyledi.
"Hazar Denizi'nin hakimiyetinin sadece komşu ülkelere ait olması gerektiğini" ifade eden Putin, toplantıda ekonomik işbirliği konusunu da ele aldıklarını belirtti ve bu işbirliğinin aktif olmasını istedi.
İran Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinecad'ın Hazar Denizi'ne kıyısı bulunan ülkelerin ekonomik işbirliği konusunda bir kurum kurmalarını önerdiğini belirten Putin, bu öneriyi olumlu karşıladıklarını ve bu konuda gelecek yıl Moskova'da toplantı yapılacağını bildirdi.
Rusya Devlet Başkanı Putin, toplantıya katılan bütün ülke liderlerinin Hazar Denizi konusundaki sorunların çözümünde ve uzlaşmaya varmada kararlı olduklarını belirti.
Putin, Ahmedinecad ile yapacağı görüşmede hangi konuları ele alacaklarının sorulması üzerine de iki ülke arasındaki ekonomik ve siyasi ilişkilerin iyi durumda olduğunu, şu anda 2 milyar dolar olan ticaret hacminin sürekli arttığını söyledi.
Nükleer programı konusunda İran'a yardımcı olduklarını hatırlatan Putin, bir Rus şirketinin İran'ın ilk nükleer santralını inşa ettiğini, bunun da barışçıl amaçlar çerçevesinde yapıldığını kaydetti.
Rusya Devlet Başkanı Putin, zirveye katılan liderlerin NPT'ye bağlı kalınması gerektiğine dikkat çektiklerini ve kendi nükleer faaliyetlerinin barışçıl olacağını ifade ettiklerini belirtti.
Ahmedinecad: "Zirve dönüm noktası oldu"
Toplantının "samimi bir ortamda gerçekleştiğini ve önceden belirlenen bütün hedeflere ulaşıldığını" söyleyen Ahmedinecad da, imzalanan sonuçbildirisinin "büyük bir kazanç" olduğunu kaydetti ve "Bugünkü zirve, 5 komşu ülke ilişkilerinde bir dönüm noktası oldu" dedi.
Zirveye katılan liderlerce imzalanan ortak bildiride de NPT'ye uyulması yönünde bütün ülkelerin anlaştığı ve nükleer enerjinin barışçıl amaçlı kullanılması gerektiğine vurgu yapıldı.
Zirve'nin ilki 2002'de yapılmıştı
Zirve başlamadan açıklama yapan İran Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinecad zirvenin ilkinin 2002'de Aşkabat'ta yapıldığını hatırlattı ve bu süre içinde bölge ülkeleri arasındaki ilişkilerin ilerlediğini, Hazar Denizi konusunda ciddi görüşmeler yapıldığını ve birçok konu üzerinde anlaşmaya varıldığını belirtti.
Hazar Denizi bölgesinin 250 milyon nüfusu bulunduğunu, önemli kaynak ve imkanlara sahip olduğunu kaydeden Ahmedinecad, "Hazar Denizi'nde sadece bölge ülkelerinin ticari ve askeri gücü bulunmalı" dedi.
İran lideri, Hazar Denizi'ndeki enerji kaynaklarından bölge ülkelerinin işbirliği yaparak yararlanmalarının da bütün ülkeler için önemli olduğunu kaydetti.
Hazar Denizi dünyanın en büyük üçüncü petrol ve doğalgaz deposu. Bölgede kanıtlanmış 15-29 milyar varil petrol var. Tahminler, bölgenin toplam potansiyelinin 100-200 milyar varil arasında olduğu yönünde.
Amerikan tahminlerine göre, bölgedeki petrolün toplam değeri 12 trilyon dolar. Hazar havzasının kanıtlanmış 56 trilyon metreküp doğalgaz rezervi var. Potansiyelin ise 100 trilyon metreküp civarında olduğu tahmin ediliyor.
Rusya, Azerbaycan, İran, Kazakistan ve Türkmenistan Hazar Denizi'nin nihai statüsü üzerinde hala anlaşamadı.
Kritik soru: "Petrol ve doğalgazın ne kadarı kime ait?"
Anlaşmazlık SSCB'nin 1991'de dağılmasıyla başladı. O zamana kadar İran ve SSCB, eşit haklara sahipti. Ama üç yeni ülke doğunca, ortalık karıştı. İran eşit paylaşımda ısrarlı.
Rusya, Azerbaycan ve Kazakistan ise petrol ve doğalgazın paylaşımı konusunda "kıyı uzunluğu"nun temel alınmasını istiyor. Bu durumda İran'ın payı azalacak. İran ve Azerbaycan, kıta sahanlığı konusunda da anlaşamıyor.
Rusya, Kazakistan ve Azerbaycan geçmiş yıllarda ikili anlaşmalar imzalayarak Hazar Denizi'nin yüzde 64'ünü aralarında paylaştı. İran ise bu anlaşmayı tanımıyor.
Beş ülke son olarak 2002'de bir araya gelmiş ama anlaşmazlıkları giderememişti. ABD ve Avrupa Hazar'ın statüsünün belirlenememesinden rahatsız.
Avrupa, Hazar'ın altından geçecek boru hatlarıyla petrol ve doğalgazı Rusya'yı by-pass ederek Azerbaycan üzerinden almak istiyor. Moskova buna karşı çıkıyor.
Rusya Hazar'ın statüsü konusunda anlaşma sağlanamaması durumunda Azerbaycan'ın ABD'nin daha fazla etkisine girmesinden de endişe ediyor.
